*Ο Π. Καρκατσούλης είναι εμπειρογνώμονας δημόσιας διοίκησης, Σύμβουλος ΑΣΕΠ, π. βουλευτής
Στο τρίτο forum του Συνδέσμου για την Προστασία και την Ανάπτυξη του Υμηττού (ΣΠΑΥ) ανακοινώνεται η σύμπραξη 82, κατ΄αρχάς, Δήμων με σκοπό την δημιουργία ενός δικτύου για την ενίσχυση της βιωσιμότητας και της ανθεκτικότητάς τους.
Το Δίκτυο προβάλλει, σήμερα, ως μια ακόμη πρωτοβουλία της κοινωνίας πολιτών που έρχεται να καλύψει το μεγάλο κενό που αφήνουν οι προβληματικές δημόσιες υπηρεσίες και οργανισμοί. Η αποτυχία τους επιβεβαιώθηκε, κατ’ επανάληψη, στα τελευταία χρόνια, αρχής γενομένης από την αντιμετώπιση του covid_19 μέχρι τις πρόσφατες πλημμύρες στη Θεσσαλία.
Η αυθόρμητη ενεργοποίηση των πολιτών για την προστασία της ζωής και της περιουσίας τους παίρνει, πλέον, μια σταθερή οργανωτική μορφή με ουσιώδεις διαφορές από τις αρχιαϊκές πυραμιδοειδείς δομές του Δημοσίου. Το Δίκτυο θα αποτελέσει μείζονα μοχλό πίεσης προς την κεντρική κυβέρνηση ν’ αλλάξει και να επανα-ρυθμίσει κεφαλαιώδους σημασίας ζητήματα όπως τα ακόλουθα:
Α) Αλλαγή του ρυθμιστικού πλαισίου για την οργάνωση και λειτουργία των εθελοντικών ομάδων και των εθελοντών.
Το ισχύον ρυθμιστικό πλαίσιο είναι ξεπερασμένο, απολύτως και απαραδέκτως γραφειοκρατικό, αφού, σήμερα, απαιτούνται 7-15 δικαιολογητικά, κατά περίσταση, για να καταχωρηθεί μια εθελοντική ομάδα στο Μητρώο των εθελοντικών οργανώσεων της Πολιτικής Προστασίας. Επείγει η ανανεώσή του σε μια κατεύθυνση αντι-γραφειοκρατική που θα διευκολύνει και θα κατοχυρώνει τις εθελοντικές ομάδες τις οποίες δεν θα αντιμετωπίζει ως συμπληρώματα των κρατικών δομών.
Β) Οργάνωση της εκπαίδευσης/κατάρτισης των εθελοντών με γνώσεις και τεχνικές που θα λειτουργούν συμπληρωματικά προς εκείνες που παρέχονται από την Ακαδημία Πολιτικής Προστασίας.
Σε πρώτη φάση πρέπει να γίνει συλλογή των προγραμμάτων κατάρτισης σε θέματα Πολιτικής Προστασίας που παρέχονται από δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς. Εν συνεχεία, πρέπει να ακολουθήσουν διαβουλεύσεις με τους ΟΤΑ-μέλη του Δικτύου για προσθήκες και αλλαγές στο σύστημα κατάρτισης και στοχευμένες δράσεις που να καλύπτουν το σύνολο των φάσεων της πολιτικής για την αντιμετώπιση των καταστροφών. Ιδιαίτερα, στον τομέα της πρόληψης που η παρεχόμενη εκπαίδευση είναι σχεδόν ανύπαρκτη, υπάρχει πολύς χώρος για την ανάπτυξη επιμορφωτικών δράσεων στον ευρύτερο πληθυσμό κι όχι μόνον στα μέλη των εθελοντικών ομάδων.
Γ) Χρηματοδότηση των εθελοντικών ομάδων με τη χρήση πλατφόρμας διαμοιρασμού (sharing economy).
Με σκοπό την οικονομική βιωσιμότητα των εθελοντικών ομάδων πρέπει να αναπτυχθεί, κατά προτεραιότητα, ηλεκτρονική πλατφόρμα με σκοπό την κοινή χρήση αγαθών που χρησιμοποιούνται μερικώς αλλά μπορεί να αποκτήσουν προστιθέμενη αξία στο πλαίσιο του Δικτύου.
Χρόνος, δεξιότητες εθελοντών και ενδιαφερόμενων για την στήριξη της προσπάθειας, καταλύματα, μη χρησιμοποιούμενα οχήματα, όλα αυτά μπορούν να αποτελέσουν, σε πρώτη φάση, την «περιουσία» του Δικτύου. Προφανώς θα πρέπει, να επιδιωχθεί και η κρατική στήριξη χωρίς όμως δεσμεύσεις η δουλείες.
Δ) Προώθηση μιας κουλτούρας αλληλεγγύης και συνεργασίας με την βράβευση-διάκριση προσπαθειών εθελοντικών ομάδων και εθελοντών.
Στην ήδη ακολουθούμενη καλή πρακτική του ΣΠΑΥ να βραβεύει εθελοντικές ομάδες και εθελοντές για την δράση τους πρέπει να προστεθεί περαιτέρω ανάπτυξη κριτηρίων για την αξιολόγηση της προσφοράς εθελοντών που, συχνά, δεν γίνονται γνωστές ή μαθεύονται κατόπιν εορτής. Η προσπάθεια του Δικτύου πρέπει να επικεντρωθεί στην ανάδειξη της συνεισφοράς τοπικών ομάδων που η δράση τους εκτείνεται, συχνά, έξω από τα χωρικά όρια των Δήμων. Από το μικρό και τοπικό στο μεγάλο εθνικό και υπερ-εθνικό.
Ε) Εσωτερική οργάνωση του Δικτύου πέραν των ιεραρχικών πυραμίδων της γραφειοκρατίας.
Το Δίκτυο πρέπει να έχει μια επίπεδη δομή με βασικό χαρακτηριστικό την μη ιεραρχική σχέση μεταξύ των κόμβων του. Θα πρέπει να εξεταστεί το υφιστάμενο πλαίσιο για τις ΚΟΙΝΣΕΠ και να υποβληθούν προτάσεις για την διεύρυνσή τους.
H δομή του Δικτύου πρέπει να στηρίζεται τόσο στην αξιοποίηση της προσφοράς και των ικανοτήτων των εθελοντών όσο και στην περαιτέρω δικτύωσή τους με άλλους εκτός του Δικτύου. Εθελοντές από διαφορετικούς τομείς δραστηριότητας μπορεί να επικουρούν τους υπόλοιπους όταν υπάρχει ανάγκη. Στη θέση των καθετοποιημένων δομών θα πρέπει να υπεισέλθουν σαφή σχέδια δράσης, η συστηματική παρακολούθηση της εφαρμογής των δράσεών τους, η αξιολόγηση και η συνεχής αναφορά εντός του Δικτύου.
Το Δίκτυο θα πρέπει να διαθέτει κριτήρια για να σταθμίζει, κάθε φορά, εάν οι ανάγκες του μπορούν να καλύπτονται με πρόσληψη προσωπικού η με ανάθεση σε εξωτερικούς συνεργάτες/εμπειρογνώμονες.
Το Δίκτυο θα πρέπει, επίσης, να ενθαρρύνει και να επιτρέπει την προσέλκυση ειδικών που μπορεί να επεξεργάζονται και προτείνουν λύσεις που, πιθανόν, να μην έχουν μια γενική εφαρμογή σ’ όλους τους κόμβους του Δικτύου. Ο τοπικός συντονιστής θα πρέπει να μεταφέρει την εμπειρία από την εφαρμογή των ειδικών προγραμμάτων στους υπόλοιπους τοπικούς συντονιστές ώστε να αποτελέσει τμήμα του γνωστικού κεφαλαίου του Δικτύου.
Οι πρωτεργάτες και μέλη του Δικτύου θα πρέπει, επίσης, να μελέτήσουν προσεκτικά τα θετικά και αρνητικά των προηγούμενων προσπαθειών δημιουργίας δικτύων ώστε να αποφύγουν τις επαναλήψεις σφαλμάτων. Ίσως η πιο χαρακτηριστική διαφορά με απόπειρες άλλων εποχών είναι ότι, σήμερα, η δημιουργία του Δικτύου δεν καθοδηγείται ούτε υποκινείται από την κυβέρνηση. Υπάρχει διάχυτη η αίσθηση που μετατρέπεται σε πεποίθηση ότι η κοινωνία πολιτών αναλαμβάνει τον σχεδιασμό και την εφαρμογή κρίσιμων δημόσιων πολιτικών.
Ελπίζω η μελλοντική λειτουργία του Δικτύου να δικαιώσει όλους όσους έχουμε επενδύσει πολλές ελπίδες στην κομματικά ακηδεμόνευτη δυναμική των τοπικών κοινωνιών.