* υποψήφιος διδάκτωρ στο τμήμα Πολιτικών Επιστημών του ΑΠΘ
Το βιβλίο του Δημήτρη Κατσορίδα που φέρει τον χαρακτηριστικό τίτλο 'Τοπική Αυτοδιοίκηση και αυτοδιαχείριση,'[1] όπως και ο ίδιος ο τίτλος του δηλοί, εστιάζει στο πεδίο της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, υιοθετώντας μία εν γένει αριστερή σκοπιά προσέγγισης ζητημάτων που άπτονται του ίδιου πεδίου της Τοπικής Αυτοδιοίκησης και της λειτουργίας της.
Η μελέτη είναι σχετικά μικρού μεγέθους όμως ο συγγραφέας της προλαβαίνει να προβάλλει συμπυκνωμένα τα πολιτικά του προτάγματα, εννοιολογώντας την αυτοδιαχείριση σε τοπικό επίπεδο ως πλαίσιο που δύναται να συμβάλλει σε μία ευρύτερη αναζωογόνηση της πολιτικής ως καθαυτό συμμετοχικής διαδικασίας.
Ως προς αυτό, η οπτική του Δημήτρη Κατσορίδα καθίσταται ευδιάκριτη, καθότι, παράλληλα με την ανάπτυξη της αυτοδιαχείρισης ως σημαίνουσας πολιτικής πρότασης που υπερβαίνει όψης απλής διαχείρισης, διαγράφεται το πλέγμα κριτικής σε ό,τι ορίζεται ως ιεραρχική έως γραφειοκρατική λειτουργία των δήμων και της Τοπικής Αυτοδιοίκησης εν Ελλάδα και διεθνώς, κάτι που μας επιτρέπει να αναφέρουμε πως το βιβλίο αναπτύσσεται και ως κριτικό εγχείρημα. Στον πρόλογο της για το βιβλίο, η Ελένη Πορτάλιου, αφενός μεν τείνει προς την αναφορά ιστορικών παραδειγμάτων (κάτι που συναντάμε εν πολλοίς και στην ανάλυση του Κατσορίδα), λαϊκής διοίκησης-αυτοδιοίκησης, εκεί όπου ως σημείο αναφοράς τίθεται ο όρος της 'κοινότητας' και του 'δήμου,' και, αφετέρου δε, προσδιορίζει εγκάρσια μία τυπολογική διάκριση μεταξύ αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας και άμεσης δημοκρατίας.
Ας εστιάσουμε λίγο περισσότερο σε αυτό το σημείο: Kάνοντας λόγο για αντιπροσωπευτική δημοκρατία, η συγγραφέας του προλόγου και με αυτοδιοικητική εμπειρία συνεπεία της εμπλοκής της στον δήμο Αθηναίων, αναφέρεται στο σημερινό τρόπο λειτουργίας (και όχι μόνο εκλογής των αιρετών) της Τοπικής Αυτοδιοίκησης.[2]
Ενώ αντίστοιχα, η έννοια και η μορφή της άμεσης δημοκρατίας στην ανάλυση της Ελένης Πορτάλιου αρθρώνεται σε δύο επίπεδα, σχετιζόμενο και με το εφικτό, αλλά πρωταρχικά με την ιδεατή μορφή πολιτικής θέσμισης και οργάνωσης, που πρέπει να διακρίνει οργανώσεις της Αριστεράς. Προσδίδοντας ένα θεωρητικό υπόβαθρο στην ανάλυση της, ανάλυση αντι-νεοφιλελεύθερης χροιάς, η καθηγήτρια του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου (ΕΜΠ), διαμορφώνει το κατάλληλο πλαίσιο ώστε να αναπτύξει το δικό του αυτοδιοικητικό επιχείρημα ο Δημήτρης Κατσορίδας.
Σε αυτό το πλαίσιο, ο Δημήτρης Κατσορίδας αναπτύσσει μία ευρεία γκάμα πολιτικών κατευθύνσεων που άπτονται όχι απλά της λειτουργίας της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, αλλά της καθημερινής λειτουργίας της Τοπικής Αυτοδιοίκησης[3] εντός της οποίας δύναται να δραστηριοποιηθεί μία αριστερή δημοτική κίνηση. Έτσι, στον λόγο του συγγραφέα που εν προκειμένω δεν καθίσταται δόκιμος, συναρθρώνεται η διεκδίκηση παρεμβάσεων και λύσεων για μία σειρά ζητημάτων που συμπεριλαμβάνουν εργασιακά ζητήματα, την καθημερινή ποιότητα ζωής στην πόλη, ζητήματα που απασχολούν την νεολαία, διαμόρφωση συγκεκριμένων πηγών ενημέρωσης, με την δυνατότητα διαμόρφωσης μίας περισσότερο υπερβατικής πολιτικής που θα θέτει ως άμεσο επίδικο την μετασχηματιστική λειτουργία της αυτοδιοίκησης με όρους αυτοδιαχείρισης και δη αυτοδιαχείρισης των κοινών.
Εδώ το πρώτο συνθετικό της λέξης 'αυτοδιοίκηση' που είναι το 'αυτο’ αποκτά ιδιαίτερη πολιτική σημασία, προτάσσοντας την δυνατότητα της άμεσης εμπλοκής των πολιτών-δημοτών, την 'από τα κάτω' λειτουργία, την συγκρότηση συμβουλίων άσκησης πολιτικής από τους δημότες.
Έχουμε να κάνουμε με την συνύφανση, την διαλεκτικού τύπου συνύφανση της αυτοδιοίκησης με την αυτοδιαχείριση στην αναλυτική σκέψη του Δημήτρη Κατσορίδα, δίχως να εκ-λείπει η διάσταση της διεκδίκησης λύσεων εντός του υπάρχοντος και θεσμισμένου αυτοδιοικητικού πλαισίου. Δεν επρόκειτο για το σχήμα της 'δυαδικής' εξουσίας, αλλά, αντιθέτως, για την δημιουργία σχημάτων που σε ένα αρχικό στάδιο θα παραμένουν ανοιχτά σε θέσεις, σε ιδέες και σε πολιτικοϊδεολογικές διεργασίες.
Επίσης, εντός αυτού, παρατηρούμε ό,τι ο συγγραφέας του βιβλίου επιζητεί να ενισχύσει τα πολιτικά επιχειρήματα που εκφέρει, μέσω του υποδείγματος της 'παραδειγματοποίησης,' στο εγκάρσιο σημείο όπου ως 'παραδείγματα' αυτοδιαχείρισης και άμεσης δημοκρατίας προβάλλονται ο δήμος του Πόρτο Αλέγκρε στη Βραζιλία[4] και η κοινότητα της Μαριναλέδα στην περιφέρεια της Ανδαλουσίας στην Ισπανία.[5]
Από το μεν αυτοδιοικητικό εγχείρημα του Πόρτο Αλέγκρε διακρατείται ο συμμετοχικός προϋπολογισμός, ήτοι η συμμετοχή των κατοίκων στη διαδικασία λήψης των αποφάσεων, στη χάραξη πολιτικής κατά προτεραιότητα δύναται να τονίσουμε, ενώ από το δε Ανδαλουσιάνικο εγχείρημα σημαίνεται 'φορτισμένα' και θετικά (εξόχως θετικά, θα λέγαμε), η ίδια η διάσταση της αυτοδιαχείρισης, της πραγματωμένης αυτοδιαχείρισης που ενέχει τα προσίδια χαρακτηριστικά άμεσης και κοινωνικής δημοκρατίας, στον καταστατικό πυρήνα της οποίας υπεισέρχεται η ισότητα, και, εξίσου σημαντικό, η απουσία θεσμών και μηχανισμών που προσδιορίζουν την λειτουργία του, κατά τον συγγραφέα, αστικού κράτους.
Ιδιαίτερη συμμετοχή παράλληλα αποδίδεται στα εργασιακά θέματα[6] και στο πως δύναται να εμπλακεί και να παρέμβει ενεργά και μία αριστερή κίνηση αλλά και μία δημοτική αρχή, με το σημαίνον της αυτοδιαχείρισης να αναπαρίσταται εντόνως ως εκείνο το σημαίνον που δίδει στην αυτοδιοίκηση μοτίβα εκπλήρωσης του ουσιαστικού της ρόλου.[7]
Σε μία διαφορετικού τύπου κοινωνική και πολιτική οργάνωση; Αν και δεν λείπουν σχηματικές έως μονοσήμαντες ερμηνείες και προσεγγίσεις, το περιεχόμενο του βιβλίου 'Τοπική Αυτοδιοίκηση και αυτοδιαχείριση,' συμβάλλει, από συγκεκριμένη οπτική γωνία, στον εμπλουτισμό της ανοιχτής συζήτησης για το παρόν της Τοπικής Αυτοδιοίκησης και για τις μορφές που αυτή δύναται να λάβει.
[1] Βλέπε σχετικά, Κατσορίδας Δημήτρης, ‘Τοπική Αυτοδιοίκηση και αυτοδιαχείριση,’ Πρόλογος: Πορτάλιου Ελένη, Εκδόσεις red marks, Αθήνα, 2019.
[2] Βλέπε σχετικά, Κατσορίδας Δημήτρης, ‘Τοπική Αυτοδιοίκηση και αυτοδιαχείριση…ό.π., σελ. 10-13.
[3] Το κεφάλαιο το σχετικό με την τοπική αυτοδιοίκηση και τη νεολαία, ενίοτε προσιδιάζει προς μία απλουστευτική ηθικολογία, όταν δεν προβάλλει τους όρους παρουσίας και ζωής της σημερινής της νεολαίας στο κοινωνικό γίγνεσθαι, υπό το πρίσμα του ‘κινδύνου.’
[4] Είναι ενδιαφέρον θεωρητικά όσο και πολιτικά, το ό,τι και ο Michael Lowy αναφέρεται στην περίπτωση του δήμου του Πόρτο Αλέγκρε στη Βραζιλία, θεωρώντας το ως «συνάρθρωση μεταξύ της αντιπροσωπευτικής και άμεσης δημοκρατίας». Και εδώ έμφαση αποδίδεται στη διάσταση του «συμμετοχικού προϋπολογισμού», που επιδιώκει την αυτενέργεια των δημοτών-πλήθους, με το αμεσοδημοκρατικό στοιχείο να παραπέμπει στη μορφή συμμετοχή-απόφαση, και το αντιπροσωπευτικό στη μέσω εκλογών ανάδειξη της δημοτικής αρχής του Πόρτο Αλέγκρε που πρόσκειται στο Εργατικό Κόμμα της Βραζιλίας. Αντλώντας από την αναλυτική του Νίκου Πουλαντζά, ο Lowy εντάσσει στην κατασκευή του σχήματος του την αντιπροσωπευτική διάσταση της πολιτικής και της Τοπικής αυτοδιοίκησης, κάτι που πράττει και η Ελένη Πορτάλιου. Βλέπε σχετικά, Lowy Michael, ‘Δημοκρατία και Σοσιαλισμός. Σκέψεις εμπνευσμένες από ένα δοκίμιο του Νίκου Πουλαντζά,’ στο: Ρήγος Άλκης & Τσουκαλάς Κωνσταντίνος (επιμ.), ‘Η Πολιτική σήμερα. Ο Νίκος Πουλαντζάς και η επικαιρότητα του έργου του,’ Ελληνική Εταιρεία Πολιτικής Επιστήμης/Εκδόσεις Θεμέλιο, Αθήνα, 2001, σελ. 495-503, Μετάφραση Κειμένου: Σιταρά Μαρία.
[5] Για τον Δημήτρη Κατσορίδα, η Μαριναλέδα και το πρόταγμα της αυτοδιαχείρισης σε τοπικό επίπεδο, συνιστά καθαυτό υπόδειγμα οραματικής διαχείρισης που έχει επιτευχθεί αξιο-θεμελιωμένο πάνω στον άξονα της σοσιαλίζουσας πολιτικής λογικής, που δεν θεωρεί τον θεσμό παρά απείκασμα και αντανάκλαση του γραφειοκρατικοποιημένου κράτους. Η κοινότητα της Μαριναλέδα εμπερικλείει ως προς το σκεπτικό, την εφαρμογή πολιτικών ‘από κοινού,’ στην έννοια του ‘δήμου.’
[6] Για την ακρίβεια, αφιερώνεται ένα ολόκληρο κεφάλαιο σε εργασιακά ζητήματα και σε εργασιακά βιώματα της εκάστοτε περιοχής.
[7] Εάν εξαιρέσουμε την ιστορικού τύπου αναφορά στην αυτοδιοικητική εμπειρία του Εθνικού Απελευθερωτικού Μετώπου (ΕΑΜ), το 1941-1944, απουσιάζουν αναφορές σε συγχρονικά πρότυπα εν ελλάδι αυτοδιοικητικής λειτουργίας (βλέπε δήμος Τρικκαίων) και κατανομής αρμοδιοτήτων, κάτι που θα καθιστούσε την ανάλυση του συγγραφέα πιο σφαιρική και ενίοτε, λιγότερο σχηματική. Έχοντας μία συγκεκριμένη αντίληψη, παραβλέπει ενδιαφέρουσες αυτοδιοικητικές εξελίξεις και διεργασίες που λαμβάνουν χώρα σε εγχώριο και σε διεθνές επίπεδο.