* O Γιώργος Ιωακειμίδης είναι μελος του Δ.Σ της ΕΝΠΕ, Επικεφαλής της Παραταξης ΑΤΤΙΚΟΣ ΚΥΚΛΟΣ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑΣ ΚΑΙ ΕΜΠΙΣΤΟΣΥΝΗΣ στην Περιφέρεια Αττικής
Σύμφωνα με το Σύνταγμα της Ελλάδας, η διοίκηση των «τοπικών υποθέσεων» ανήκει στους Οργανισμούς Τοπικής Αυτοδιοίκησης (ΟΤΑ) πρώτου και δεύτερου βαθμού, δηλαδή τους Δήμους και τις Περιφέρειες.
Οι Δήμοι και οι Περιφέρειες έχουν τόσες «τοπικές υποθέσεις», δηλαδή αρμοδιότητες, να χειριστούν, που δεν το φανταζόμαστε. Και φυσικά όλες αφορούν την καθημερινότητά μας.
Για παράδειγμα οι Περιφέρειες είναι αρμόδιες για τη χορήγηση άδειας άσκησης πολλών επαγγελμάτων, τον έλεγχο των τροφίμων, τις κουνουποκτονίες, την ίδρυση και τον έλεγχο βιομηχανιών και βιοτεχνιών, την έκδοση αδειών οδήγησης, την κατασκευή έργων υποδομής όπως τα αντιπλημμυρικά έργα, τη συντήρηση και βελτίωση του οδικού δικτύου συμπεριλαμβανομένης της οδικής ασφάλειας, τον περιβαλλοντικό έλεγχο κάθε οχλίζουσας δραστηριότητας, τον έλεγχο της δημόσιας υγείας, την κοινωνική προστασία, την αθλητική δραστηριότητα, την μεταφορά μαθητών, την Πολιτική Προστασία κ.λπ.
Το πρώτο ζήτημα που τίθεται αμέσως,είναι αν οι Δήμοι και οι Περιφέρειες έχουν εξασφαλισμένους πόρους για να ασκήσουν όλες αυτές τις αρμοδιότητες. Η απάντηση είναι απλή και κατηγορηματική. Όχι δεν έχουν. Δεν έχουν τους απαραίτητους υπαλλήλους, αφού η υποστελέχωσή τους ξεπερνά το 40% των προβλεπόμενων οργανικών τους θέσεων και οι οικονομικοί τους πόροι δεν επαρκούν.
Για την Περιφέρεια Αττικής, που κάποτε ήταν γνωστό ότι διέθετε σημαντικά ταμειακά διαθέσιμα και είχε ένα μεγάλο Πρόγραμμα Εκτελεστέων Έργων, είναι αμφίβολο αν σήμερα μπορεί να καλύψει τις νομικές της δεσμεύσεις (πχ συναφθείσες συμβάσεις).
Έχουν ευθύνη οι Δήμαρχοι και οι Περιφερειάρχες για την ανεπάρκεια των πόρων;
Έχουν ευθύνη όσοι και όσες δεν αναδεικνύουν το θέμα αυτό, καλύπτοντας ουσιαστικά τις κυβερνητικές επιλογές για την Αυτοδιοίκηση. Έχουν ευθύνη όσοι και όσες δεν διεκδικούν ανοιχτά τους πόρους που χρειάζονται οι Δήμοι και οι Περιφέρειες για τις κρίσιμες υποδομές, για τις κοινωνικές δομές, για την ανάπτυξη, για την απασχόληση. Πόροι που στερούνται στην τελική οι πολίτες τους.
Γιατί τελικά οδηγήθηκε η Τοπική Αυτοδιοίκηση σε αδιέξοδο;
Οι μνημονιακές πολιτικές είναι μία από τις αιτίες. Η κακοδιοίκηση, η έλλειψη σχεδιασμού, οι κομματικά κατευθυνόμενες διοικήσεις των Δήμων και των Περιφερειών και η αδιαφορία του κράτους είναι μερικές ακόμη.
Σήμερα τι πρέπει να γίνει;
Η κεντρική διοίκηση, το κράτος, πρέπει να ασχοληθεί σοβαρά με την Αυτοδιοίκηση. Και να ασχοληθεί πολυεπίπεδα.
Ακόμη και η μεταφορά πόρων στην Αυτοδιοίκηση, από μόνη της δεν αρκεί. Χρειάζεται σχέδιο, χρειάζεται μια νέα αρχιτεκτονική για τηνΑυτοδιοίκηση που θα συνοδεύεται από σοβαρές θεσμικές αλλαγές.
Οι Περιφέρειες και Δήμοι με τη σημερινή τους μορφή συστάθηκαν με το ν. 3852/2010 το γνωστό «Πρόγραμμα Καλλικράτης». Πολύ σημαντικό εγχείρημα για την Τοπική Αυτοδιοίκηση. Ποιος όμως γνωρίζει ότι από το 2011 που τέθηκε σε ισχύ περιέχει διατάξεις που ακόμη δεν έχουν ενεργοποιηθεί;
13 χρόνια μετά δεν έχει τεθεί, για παράδειγμα, σε ισχύ η πρόβλεψη για τον «Ελεγκτή Νομιμότητας» ή «Επόπτη ΟΤΑ». Πρόκειται για τις υπηρεσίες που σύμφωνα με το Σύνταγμα της Χώρας μας θα είχαν ως αποκλειστική αρμοδιότητα την άσκηση του ελέγχου νομιμότητας των πράξεων των Δήμων και των Περιφερειών, καθώς και του πειθαρχικού ελέγχου των αιρετών. Αρμοδιότητα που «μεταβατικά» την ασκούν μέχρι και σήμερα οι Συντονιστές των Αποκεντρωμένων Διοικήσεων. Οι Αποκεντρωμένες Διοικήσεις, υποστελεχωμένες και αυτές, δεν είναι υπηρεσίες που έχουν ως αποκλειστική αρμοδιότητα τον έλεγχο νομιμότητας των πράξεων των ΟΤΑ. Από εδώ αρχίζουν πολλά από τα προβλήματα της Τοπικής Αυτοδιοίκησης.
Άλλο χαρακτηριστικό παράδειγμα ιδιαιτέρως σημαντικό για την αποτελεσματικότητα των ΟΤΑ, είναι η αποσαφήνιση και η νομική κατοχύρωση της έννοιας της «Μητροπολιτικότητας», με όλα τα χαρακτηριστικά της, όπως η γεωγραφικότητα, η λειτουργικότητα, κ.λπ. Πολύ σημαντικό για να μπορούν οι ΟΤΑ να προγραμματίζουν, σχεδιάζουν και υλοποιούν αποτελεσματικά πολιτικές προς όφελος της Κοινωνίας των Πολιτών. Η «Μητροπολιτικότητα» της Περιφερειακής Αυτοδιοίκησης είναι ο κανόνας στις Ευρωπαϊκές Περιφέρειες και όχι η εξαίρεση όπως συμβαίνει στην χώρα μας.
Δυστυχώς, είναι αστείο να ακούει κανείς σήμερα για «Μητροπολιτικές Περιφέρειες» στη χώρα μας όταν η μόνη πρόβλεψη περιορίζεται σε ένα άρθρο στο «Πρόγραμμα Καλλικράτης» και αφορά μόνο την Περιφέρεια Αττικής και την Ενότητα Θεσσαλονίκης της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας.
Μια σημαντική λειτουργία για την Τοπική Αυτοδιοίκηση αποτελεί σήμερα μια αφηρημένη έννοια, αφού δεν αποσαφηνίζεται η έννοια και το περιεχόμενό της και για όλα προγραμματίζει και αποφασίζει η κεντρική διοίκηση, πολλές φορές και εν αγνοία της.
Και φυσικά κορυφαίο παράδειγμα, για την ανάγκη θεσμικών αλλαγών είναι οι προκλήσεις που αντιμετωπίζει η Τοπική Αυτοδιοίκηση από την κλιματική αλλαγή. Είναι κοινός τόπος, μετά και τις καταστροφικές πλημμύρες στη Βαλένθια, ότι υποδομές της χώρας μας εγκυμονούν ανησυχία και κινδύνους, όπως ο Κηφισός που όπως διαβάζουμε είναι πρώτος στη λίστα ιεράρχησης του Μεγάρου Μαξίμου και είναι λογικό, αφού ενημερωνόμαστε ότι στην ευάλωτη ζώνη του καταγράφονται 146 σχολεία, 45 αθλητικές εγκαταστάσεις, 35 μνημεία, 7 μονάδες υγείας, 6 αστυνομικά τμήματα, 3 πυροσβεστικοί σταθμοί και ένας υποσταθμός του ΑΔΜΗΕ!
Προφανώς χρειάζονται πολύ σημαντικοί πόροι για την αντιμετώπιση των πιθανών συνεπειών της κλιματικής αλλαγής, που δεν διαθέτει η Τοπική Αυτοδιοίκηση. Χρειάζονται όμως και στην περίπτωση αυτή θεσμικές αλλαγές. Το θεσμικό πλαίσιο για την Πολιτική Προστασία χρειάζεται επικαιροποίηση, είτε μιλάμε για πλημμύρες, είτε μιλάμε για πυρκαγιές, έντονες χιονοπτώσεις κ.λπ. Και οι αλλαγές πρέπει να ξεκινήσουν από το αυτονόητο, δηλαδή να «τρέξουν πιο γρήγορα» τα απαιτούμενα έργα, μέχρι το να γίνει ξεκάθαρο που αρχίζει και που τελειώνει η ευθύνη του κάθε φορέα.
Οι θεσμικές αλλαγές που απαιτούνται για τη λειτουργία της Τοπικής Αυτοδιοίκησης δεν εξαντλούνται σε αυτά τα τρία παραδείγματα. Τα προβλήματα που πρέπει να αντιμετωπιστούν σε θεσμικό επίπεδο είναι πολλά. Η αποσαφήνιση και η κωδικοποίηση του κανονιστικού πλαισίου για τη λειτουργία των Δήμων και των Περιφερειών και η κατάργηση κάθε είδους «συναρμοδιότητας στη βάση της αρχής της επικουρικότητας και της ενότητας του προγραμματισμού, η αντιπροσωπευτική και η δημοκρατική λειτουργία τους κ.λπ. παραμένουν τα μεγάλα ζητούμενα.
Πρέπει να προχωρήσουν αμέσως για να μπορέσουν οι Δήμοι και οι Περιφέρειες να αποτελέσουν τους φορείς που θα δίνουν λύσεις στα προβλήματα των πολιτών και των επιχειρήσεων και δεν θα λειτουργούν ως ένα ακόμη γραφειοκρατικό ανάχωμα.