Φώτης Κουρελής , Οικονομολόγος

Χαρακτηριστικό γνώρισμα και των δύο μεταρρυθμίσεων είναι η σημαντική μείωση των Ελληνικών Ο.Τ.Α. που αλλάζουν άρδην το αυτοδιοικητικό τοπίο της χώρας.
Με τον “σχέδιο Καποδίστρια” (1997-2010) η συγχώνευση δημιούργησε 1.034 νέους Ο.Τ.Α. (900 δήμους και 134 κοινότητες) από τους αρχικούς 5.825, σε πρώτη φάση . Ως προς την πληθυσμιακή σύνθεση των δήμων μειώνονται κατά πολύ οι δήμοι ως 2.000 κατοίκους που στην προηγούμενη περίοδο αποτελούσαν το 90 % στην Ελλάδα. Δεν πειράχτηκαν καθόλου οι μεγάλοι μητροπολιτικοί δήμοι και διατηρήθηκαν κάποιες κοινότητες γεγονός που κρίνεται αρνητικά.
Με τον “πρόγραμμα Καλλικράτη” (από το έτος 2010) από τους 1.034 Καποδιστριακούς Ο.Τ.Α. (900 δήμους και 134 κοινότητες) δημιουργήθηκαν 325, σε δεύτερη φάση. Πληθυσμιακά, μειώνεται σημαντικά η κατηγορία των δήμων ως 10.000 κατοίκους ενώ σχεδόν το 80% του συνολικού πληθυσμού της χώρας ζει σε δήμους με πληθυσμό από 10.000 ως 100.000 κατοίκους. Δεν διατηρούνται οι κοινότητες και έχουμε συγχωνεύσεις και στους μεγάλους μητροπολιτικούς δήμους. Πληθυσμιακά, ο Ελληνικός Δήμος είναι μεγαλύτερος από τον αντίστοιχο Ευρωπαϊκό Δήμο των 25 κρατών, κατά μέσο όρο.
Ο στόχος του Ισχυρού και Αποτελεσματικού Δήμου είναι κοινός και για τις δύο παραπάνω μεταρρυθμίσεις .
Κύριο πλεονέκτημα του σχεδίου Καποδίστρια και του προγράμματος Καλλικράτη, σίγουρα υπήρξε η κατακόρυφη μείωση του αριθμού των πρωτοβάθμιων Ο.Τ.Α. που είχε σαν αποτέλεσμα τον καλύτερο οικονομικό προγραμματισμό, την μείωση του λειτουργικού κόστους των ΟΤΑ, την δημιουργία οικονομιών κλίμακας και καλύτερες συνθήκες στην αξιοποίηση των Εθνικών και Ευρωπαϊκών Προγραμμάτων.
Οι 2.500 νέοι επιστήμονες που είχαν εκπαιδευτεί και προσληφθεί για να στηρίξουν υπηρεσιακά τους νεοσύστατους Καποδιστριακούς δήμους, παρόλο που δεν απέδωσαν τα αναμενόμενα, αποτελούν ένα συγκριτικό πλεονέκτημα σε σχέση με το πρόγραμμα Καλλικράτη όπου δεν είχε προβλεφτεί κάτι αντίστοιχο. Εξειδικευμένο επιστημονικό προσωπικό που θα μπορούσε να ανταποκριθεί στις σύγχρονες και πιο σύνθετες ανάγκες των νέων διευρυμένων δήμων, σίγουρα αποτελεί έναν από τους πιο καθοριστικούς παράγοντες επιτυχίας μιας διοικητικής μεταρρύθμισης. Πόσο μάλλον αν συνδυαστεί με το γεγονός ότι στο προσωπικό των προ Καποδίστρια Ο.Τ.Α. υπήρχε μεγάλη έλλειψη από κατηγορίες πανεπιστημιακής και τεχνολογικής εκπαίδευσης.
Ως προς την μεταβίβαση διοικητικών αρμοδιοτήτων από την κεντρική κυβέρνηση προς τους πρωτοβάθμιους ΟΤΑ σίγουρα υπάρχει μια σαφής υπεροχή, επί προγράμματος Καλλικράτη όπου μεταβιβάσθηκαν πλέον των 200 αρμοδιοτήτων.
Μεγάλη αδυναμία αποτέλεσε το γεγονός ότι το σχέδιο Καποδίστρια δεν συνοδεύθηκε από αντίστοιχες διαρθρωτικές ενέργειες τόσο στη δευτεροβάθμια τοπική αυτοδιοίκηση όσο και στην κεντρική κυβέρνηση. Δεν εντάχθηκε σ΄ ένα συνολικό σχέδιο διοικητικής μεταρρύθμισης της Δημόσιας Διοίκησης πράγμα που επιτελέσθηκε όμως στο πρόγραμμα Καλλικράτης δίνοντας μια άλλη δυναμική στην τοπική και περιφερειακή ανάπτυξη χτυπώντας έτσι τον “συγκεντρωτισμό” της κεντρικής κυβέρνησης.
Η φορολογική αποκέντρωση, που θα το απογαλάκτιζε το περιφερειακό σύστημα και θα εδραίωνε την αυτονομία των Ο.Τ.Α. αποτελεί ζητούμενο και στις δύο μεταρρυθμίσεις.
Ως προς το θεσμικό πλαίσιο εσωτερικού ελέγχου στους ΟΤΑ και στις δύο μεταρρυθμίσεις βλέπουμε ελέγχους αναφορικά :
Με τη διοικητική εποπτεία από την Περιφέρεια, τον προσυμβατικό προληπτικό έλεγχο, τον προληπτικό έλεγχο των δαπανών, τον κατασταλτικό έλεγχο των λογαριασμών, τον έλεγχο χρηστής δημοσιονομικής διαχείρισης από το Ελεγκτικό Συνέδριο, τον οικονομικό και διαχειριστικό έλεγχο από τους Οικονομικούς Επιθεωρητές, τον έλεγχο από το σώμα Επιθεωρητών Ελεγκτών Δημόσιας Διοίκησης, τον έλεγχο από το Γενικό Επιθεωρητή Δημόσιας Διοίκησης, τον έλεγχο από το συνήγορο του πολίτη, τον έλεγχο από τα δικαστήρια και τον πολιτικό έλεγχο. Εδώ δεν ενδιαφέρει πότε και με σε πια μεταρρύθμιση ισχύουν οι παραπάνω έλεγχοι. Είναι εξόφθαλμο ότι αυτό το πλήθος ελέγχων, δημιουργούν επικαλύψεις καθυστερήσεις και δυσλειτουργίες στους ΟΤΑ, χωρίς αναγκαία να αποκαθιστούν την διαφάνεια στα μάτια των πολιτών. Ένα ενιαίο σύστημα ελέγχων λοιπόν, συγκεντρωμένο σε μια υπηρεσία σίγουρα αποτελεί καλύτερη λύση τόσο λειτουργικά όσο και θεσμικά.
Παρά την δημιουργία νέων Επιτροπών με το Πρόγραμμα Καλλικράτης (Εκτελεστική, Ποιότητα ζωής, Οικονομικής και Διαβούλευσης) το σύστημα παραμένει Δημαρχοκεντρικό, με ότι αυτό συνεπάγεται, και στις δύο μεταρρυθμίσεις αφού συγκεντρώνει το σύνολο των καθηκόντων στο πρόσωπο του Δήμαρχου.
Παρακράτηση από την κεντρική κυβέρνηση οικονομικών πόρων προς τους ΟΤΑ, έγινε τόσο επί Καποδίστρια όσο και επί Καλλικράτη και μια προσπάθεια να αποδοθούν έστω και μεταγενέστερα αναδρομικά (από το 2008), ανακόπηκε εντελώς το 2012 λόγω Οικονομικής Κρίσης.
Μεγάλο έλλειμμα και στις δύο μεταρρυθμίσεις αποτελεί το γεγονός ότι, δεν δημιουργήθηκε μόνιμος μηχανισμός παρακολούθησης και αξιολόγησης της μεταρρύθμισης, ως προς την διοίκηση ποιότητας στην τοπική αυτοδιοίκηση, που θα ωθούσε προς ένα σύγχρονο ευρωπαϊκό Δήμο.

ΦΩΤΙΟΣ Δ. ΚΟΥΡΕΛΗΣ,
ΟΙΚΟΝΟΜΟΛΟΓΟΣ -